موضوع احداث سد سیوند و مکانیابی حساس آن در منطقه پارسه- پاسارگاد یعنی بین آثار به جا مانده از تخت جمشید و پاسارگاد، از موضوعات مهم و در عین حال نگران کننده از نظر متخصصین باستان شناسی است، چرا که این امکان وجود دارد که سد با انباشت آب و تغییر سامانه آبی منطقه، باعث تخریب این دو اثر جهانی که توسط یونسکو به عنوان میراث جهانی ثبت گردیده اند، شود. علاوه بر آن احداث امکان کاوش ها بیشتر در منطقه را به شدت کاهش می دهد. در حال حاضر احداث سد تا اتمام تحقیقات باستان شناسان در منطقه، به کندی پیش می رود. هدف از این تحقیق افزایش اطلاعات و مستندات باستان شناسی مربوط به این منطقه با ارزش است. مورد مطالعه خاص آن بستر محیطی تخت جمشید و پاسارگاد می باشد. جهت پرهیز از تخریب های محیطی که به واسطه حفاری های باستان شناسی ایجاد می شود، در این تحقیق با استفاده از روش ها و فناوری های تکمیل کننده یکدیگر یعنی کاربرد لایه های متفاوت اطلاعات در زمینه های محیطی از جمله زمین شناسی، هیدرولوژی، و هیدروژئولوژی و نیز اطلاعات باستان شناسی، استفاده از عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای، اطلاعات مورد نیاز جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفتند. کاربرد GIS و پردازش تصویر، امکان ترکیب و همبستگی اطلاعات و لایه های متفاوت محیطی و تاریخی را فراهم نمود. نتایج تحقیق شامل بر سه یافته مهم زیر در زمینه باستان شناسی منطقه است: 1) تعیین پهنه های شامل آثار باستانی مدفون شده در منطقه پارسه - پارسارگاد، که متمرکز بر محیط طبیعی دو پایتخت هخامنشی یعنی دشت فروردین (بستر محیطی تخت جمشید) و دشت مرغاب (بستر محیطی پاسارگاد) است. 2) تعیین احتمال وجود برج و بارو در اطراف مجموعه تخت جمشید، و 3) مکان یابی دریاچه باستانی پاسارگاد.

مناظر باستانی پارسه و پاسارگاد در دشت فروردین و دشت مرغاب استان فارس، دو شهر باستانی متعلق به دوران امپراطوری هخامنشی (330-560 پیش از میلاد) هستند. حرایم حفاظتی کنونی پارسه و پاسارگاد بدون بررسی و مطالعه ویژگی های طبیعی و منظر فرهنگی بعنوان معیار اصلی در شکل گیری و توسعه این محوطه ها، تعییین شده است. منطقه مابین پارسه تا پاسارگاد در طول رودخانه سیوند و دره تنگ بلاغی با نشانه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی نمایانگر تداوم تاریخ، طبیعت و فرهنگی است که پارسه و پاسارگاد تنها محوطه های کوچکی از این منظر یکپارچه می باشند. در این تحقیق نتایج زیر بدست آمده است: 1) مطالعه تاریخ، طبیعت و فرهنگ منطقه، منجر به تعیین حریم حفاظتی منظر فرهنگی پارسه – پاسارگاد به عنوان یک منظر یکپارچه شده است. 2) تعیین معیارهای منظر فرهنگی در منطقه پارسه – پاسارگاد. 3) عشایر قشقایی نیز به عنوان یک معیار منظر فرهنگی در ایران با قدمت چند هزار سال.

تحقیقات و مطالعات منطقه تاریخی طبیعی پاسارگاد که در شمار آثار میراث جهانی است، بیشتر در رابطه با کاوش های باستان شناسی و کشف آثار به جا مانده است. ازآنجایی که موقعیت دقیق مکانی دریاچه باستانی پاسارگاد و مسیر بستر باستانی رودخانه پلوار- سیوند معیارهای ارزشمندی در تعریف منظر طبیعی پاسارگاد، و نحوه سازماندهی و ترکیب عناصر این مجموعه اند، می توانند در تعیین حریم حفاظتی این مجموعه با ارزش نیز کمک کنند، بنابراین هدف اصلی این تحقیق، کشف موقعیت دقیق مکانی بستر دریاچه است. روش کار بر اساس پردازش تصاویر هوایی و داده های ماهواره ای، استفاده از مستندات تاریخی و باستان شناسی، و مطالعات میدانی است که منجر به تهیه لایه های بستر طبیعی شامل ویژگی های زمین شناسی، زمین ریخت شناسی، آبهای زیر زمینی، پوشش گیاهی و اقلیم منطقه شده است. نتایج تحقیق منجر به کشف بستر یک دریاچه باستانی در دهانه دره تنگ بلاغی و تعیین مسیر بستر رودخانه در دوره هخامنشی در این دشت شد و پس از اثبات وجود دریاچه، تاثیر آن و رودخانه باستانی در شکل گیری منظر مجموعه پاسارگاد و سازماندهی و پراکنش ابنیه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. تحلیل ثانویه اطلاعات، ارتباطات فضایی و ساختاری میان دریاچه و رودخانه با آثار داخل محوطه پاسارگاد، که شامل کاخ ها، بستر باستانی رودخانه، باغهای پاسارگادی، آرامگاه و بویژه نحوه ورود به داخل مجموعه شاهی است، تبیین و تعریف می شود.

رویکرد غیر تخریبی در باستان شناسی به انگیزه نگه داشت بازمانده های پیشینیان برای آنان که پس از ما می آیند و آیندگان ما هستند، امری بایسته و بی گمان خردمندانه تر از به کارگیری روش های ویرانگر است. یکی از روش های غیر تخریبی، بررسی های توپوگرافی است که کمک های ارزشمند و بسزایی به باستان شناسان در پژوهش های میدانی می کند. در بررسی های توپوگرافی یک نقشه بردار باستان شناس، به همه فرورفتگی ها و برجستگی های موجود در محوطه و چگونگی پیوند آن ها با انسان می پردازد. مانده های دیوارها و ساختارهای معماری، بازمانده های گورها و اجاق های باستانی، برون زد تخته سنگ های بزرگ در تپه های باستانی، مانده های کانال های ساخته شده در گذشته و امروز محوطه، گستره های گردهمایی تکه های سفال و سنگ، و روی هم رفته، کم ترین شیب ها و کوچک ترین پدیده ها از دیگر نکته های برجسته و درنگ کردنی است و همگی آن ها به کمک جی پی اس برداشت می شوند. از سویی، به گمان بسیاری از پژوهشگران، پاسارگاد بناشده در روزگار کورش بزرگ و جانشینانش، فراتر از محوطه ای بوده که امروزه برای ما دانسته شده است. اگر به پاسارگاد هخامنشیان همچون پازلی نگریسته شود، بی تردید کنار هم نهادن تکه های این پازل، نیازمند انجام پژوهش های باستان شناسی در روستاها و محوطه های پیرامون آن است. یکی از این محوطه ها، تپه باستانی جای گرفته در شرقی ترین بخش روستای دهنو است. در سال 1396 خورشیدی، تیم بررسی های توپوگرافی هیات مشترک بررسی های باستان شناسی ایران-فرانسه؛ به پژوهش های میدانی در این محوطه پرداخت. در این نوشتار، با کمک نگاره ها و نقشه های توپوگرافی، به بازگویی بررسی ها و چگونگی انجام آن ها در محوطه، پرداخته شده و از پژوهش های کتابخانه ای برای آشنایی با مفاهیم پایه ای بهره برده شده است. برآیندها، نشان از استقرار در تپه باستانی در دوره اسلامی دارند ولی برای آگاهی از این که تپه دهنو باید در کجای پازل پاسارگاد هخامنشیان قرار داده شود، نیاز است تا پژوهش ها و بررسی های بیشتر در این محوطه و دیگر پهنه های پیرامونی صورت گیرد.

خشکسالی و برداشت بی رویۀ آب نتیجۀ سیاست های چند دهۀ گذشته در اراضی کشاورزی دشت های مرودشت و پاسارگاد باعث ایجاد ترک ها، فروچاله و اسفنجی­شدن بافت خاک و نهایتاً نشست سطح عمومی دشت شده است. این عوارض تهدیدی آشکار برای منطقه تاریخی و محوطه های ارزشمند جهانی به شمار می رود. امروزه رجوع به خلاقیت های به کاررفته برای مهار یا چیرگی بر تأثیرات مخرب محیط طبیعی، می تواند الگویی جهت برون رفت از بحران های منطقه باشد. هدف اصلی این تحقیق، شناخت خلاقیت و دانش سنتی در دورۀ هخامنشی به­منظور چیرگی بر بحران های زیست محیطی است و پرسش اساسی این است که، مهندسی و دانش سنتی استفاده شده در این دوره چه نقشی در مدیریت بحران هایی هم چون سیل و زلزله برعهده داشته است؟ به­طورکلی تأمین منابع پایدار آب در منطقۀ پارسه-پاسارگاد به عنوان یکی از مهم­ترین بخش­های شاهنشاهی هخامنشی، اهمیت فراوان داشته است. در این مناطق موضوع توسعه کشاورزی به ارتقاء نظام های آبیاری جهت تأمین آب زمین های زیر کشت وابسته بوده است؛ بنابراین طراحان و مهندسان دوره هخامنشی جهت مدیریت خشکسالی که از بحران های همیشگی مناطق نیمه­خشک ایران بوده است و هم چنین چیرگی بر چالش سیلاب های گاه و بی گاه فصلی، به طراحی و اجرای یک سیستم گسترده کنترل، ذخیره سازی و انتقال آب در گسترۀ دشت های پاسارگاد و مرودشت نموده اند. امروزه شناخت یکپارچه سامانه های آبی در شکل گیری و توسعۀ مناطق در دوران باستان می تواند ریشه های تاب آوری میراث را در گذر زمان نشان دهد که حاوی درس های بزرگی است. هم چنین با توجه به لرزه خیزی منطقه، استفاده از مهندسی مناسب در مراحل انتخاب، انتقال و اجرای مصالح و ازجمله بهره گیری از قطعات بزرگ سنگ در معماری، چندلایه بودن سنگ ها در پی و کف بنا و تقویت ظرفیت باربری بستر بناها، ازجمله خلاقیت ها در افزایش پایداری بناها بوده است. پژوهش حاضر، براساس بررسی های میدانی و مطالعۀ اسناد و مدارک تاریخی مرتبط  به انجام رسیده است. هم چنین با انجام تحلیل های لازم تلاش شده است نقش مهندسی در دوره هخامنشی در چیرگی بر ناملایمات زیست محیطی تبیین گردد. نتایج تحقیق نشان می دهد شناخت دانش فنی گذشته و به کارگیری مجدد آن نه تنها می تواند هم زیستی انسان را با محیط طبیعی و مخاطرات آن ترمیم نموده و به آن تداوم بخشد، بلکه راهکارهای مناسبی برای حفاظت از محتوای منابع میراث در اختیار قرار دهد که تضمین­کنندۀ اصالت آن خواهد بود

در این مقاله آگاهی هایی کلی در مورد گونه شناسی انواع محوطه های باستانی منطقه کهگیلویه ارایه شده که در نتیجه فصل های دوم و سوم بررسی های باستان شناختی این منطقه شناسایی شده اند. این بررسی ها در محدوده ای به وسعت حدود 3000 کیلومتر مربع، در بخش های چرام، قلعه رییسی و مناطقی از دیشموک و لنده انجام گردید و هدف اصلی آن، شناسایی آثار باستانی منطقه بود. در این مقاله با رویکرد توصیفی-تحلیلی، کوشش شده به پرسش هایی مانند: ماهیت محوطه ها باستانی منطقه کهگیلویه، ویژگی های مختلف این محوطه ها و بسترهای شکل گیری آن ها در چشم انداز زمین ریخت شناسی منطقه پاسخ داده شود. باتوجه به کوهستانی بودن منطقه بررسی، یکی از فرضیه ها این بود که احتمالا در جستجوی محوطه های دوران پیش ازتاریخ با استقرارهای چند دوره ای مواجه نباشیم و احتمالا غارها، پناهگاه های صخره ای و محوطه های باز، مهم ترین محوطه ها این دوران خواهند بود. با توجه به سبک زندگی نیمه یکجانشینی در این منطقه تا چند دهه پیش، یکی دیگر از فرضیه های این بود که در کنار شناسایی محوطه های دیگر، با شمار قابل توجهی از محوطه های با ماهیت نیمه کوچ نشینی مواجه باشیم. رویکرد بررسی به صورت گسترده و تااندازه ای فشرده و مبنای سرپرست برای بررسی، نقشه های توپوگرافی به مقیاس 25000/1 برای به دست آوردن درکی کلی از وضعیت جغرافیایی منطقه بود. در پایان این بررسی ها، در مجموع شمار 374 اثر از دوره پارینه سنگی میانه تا اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی شناسایی و بررسی شد. به طورکلی، می توان انواع آثار شناسایی شده را به 15 گروه به این ترتیب دسته بندی نمود: محوطه ها، تپه ها، غارها، پناهگاه های صخره ای، بناهای عام المنفعه، بردگوری ها، خانه های اربابی دارای استحکامات، بناهای مذهبی، دژهای کوهستانی، گورستان ها، راه های سنگ فرش، کانال های انتقال آب، سنگ آب ها، سنگ نبشته ها و سنگرها. مهم ترین آثار شناسایی شده از دوره پیش ازتاریخ، شامل: محوطه های باز، اشکفت ها و پناهگاه های صخره ای است؛ ازجمله: محوطه کم کنک، اشکفت سیاه، پناهگاه های صخره ای قافله به 1 تا 3 و پناهگاه صخره ای و اشکفت کبگی که شواهدی از دوره های پارینه سنگی میانه، فراپارینه سنگی و احتمالا آغاز نوسنگی را به دست می دهند. آثار دوران تاریخی شامل برخی از محوطه های با معماری سنگی، بردگوری ها و گورستان ها است. باتوجه به شیوه زندگی نیمه یک جانشینی امروزی مردمان منطقه کهگیلویه، قابل پیش بینی بود که بیشتر محوطه های شناسایی شده، از نوع کوچ نشینی باشند. شمار زیادی از این محوطه ها مربوط به دوران اسلامی است که به احتمال قوی، با رونق شهر قدیم دهدشت در سده های میانه و متاخر اسلامی و نواحی اقماری پیرامون آن ارتباط دارد.

فراهم نمودن آب برای باشندگان سرزمین ایران که در ناحیۀ خشک و نیمه خشک زمین قرار گرفته است، همواره یکی از مهم ترین چالش های مردمان این سرزمین و حکومت های آن از آغاز شکل گیری نخستین دولت ها تاکنون بوده است. اقلیم کم بارش سبب شده است تا مردمان ایران برای فراهم نمودن آب و در دسترس داشتن آن به نوآوری هایی در این زمینه روی آورند. ساخت کاریز (قنات) یکی از کاربردی ترین روش های بهره مندی از منابع آب زیرزمینی است که پیشینۀ ابداع و ساخت آن به هزاران سال پیش به ایرانیان نسبت داده شده است. بهره برداری از منابع آب جاری و روی سطح زمین نیز از مهم ترین روش ها و شیوه های معمول درمیان ساکنان ایران و مردمان دیگر سرزمین ها است. در این میان ساخت بندها و سدها روی رودخانه ها و چشمه ها، ایجاد آبراه ها و شبکه های آب رسانی، نوآوری و شیوه ای است در بهره برداری بیشتر و پایدارتر از منابع آب جاری. در حوضۀ آبریز رودخانۀ پلوار که پایتخت هخامنشی پاسارگاد در آن جای گرفته است، مجموعه ای گسترده از سازه های آبی تاریخی وجود دارد که شامل چندین بند، آبراه، آبگیر و چشمه است. بندها بیشتر روی شاخه های فرعی رودخانۀ پلوار ساخته شده است و شبکه های آب رسانی در چندین رشته در پایین دست بندها جای گرفته است. این سازه ها در دشت های دیدگان، مرغاب، پاسارگاد، سرپنیران، کمین و ارسنجان ساخته شده است. این پژوهش به صورت کوتاه به معرفی و چگونگی ساخت سازه های آبی دورۀ هخامنشی در محدودۀ موردمطالعه می پردازد. این سامانه های آبی گسترده با درایت و هوشمندی مدیران و مهندسان هخامنشی، آب را به تمامی دشت ها و دره های کوهستانی ناحیۀ پاسارگاد می رسانده است. آبادی ها و سکونت گاه های عمومی، باغ ها، زمین های کشاورزی، ساختمان ها و مراکز دولتی و در پایان پردیس شاهی کوروش و مجموعه بناهای شاهانۀ پاسارگاد بخشی از مصرف کنندگان این سامانه های آبی هستند. در ساخت بندها از مصالح خاک رس و لاشه سنگ به کار برده شده و برخی از آݣݣن ها نیز دارای سازه های معماری با بلوک های سنگی تراش خورده است. آبراه ها نیز در چندین مسیر در دامنۀ تپه ها و صخره ها ایجاد شده است. مطالعات و بررسی ها نشان می دهد ساخت سازه های آبی ناحیۀ موردمطالعه از دورۀ فرمانروایی کوروش بزرگ آغاز شده و در دورۀ داریوش بزرگ گسترش یافته و تا پایان حکومت هخامنشی توسعه و بهره برداری از آن ادامه یافته است.